Bẫy gió Ba Tư (tiếng Anh: windcatcher hoặc badgir) là một thiết bị kiến trúc truyền thống được dùng để lấy gió, làm mát tự nhiên cho nhà cửa ở các vùng khí hậu nóng khô như Iran, Ai Cập và Trung Đông. Đây là một hình thức điều hòa khí hậu thụ động rất thông minh, bền vững và không tốn năng lượng.
1. Bẫy gió Ba Tư là gì?
- Là một tháp cao hình ống hoặc hộp được xây trên mái nhà, có các lỗ mở về nhiều hướng gió.
- Gió đi vào các cửa gió trên cao, được dẫn xuống các không gian bên dưới như phòng ở, tầng hầm hay giếng trời.
- Không khí nóng trong nhà được đẩy lên và thoát ra ngoài qua các lỗ này nhờ chênh lệch áp suất và nhiệt độ, tạo thành hiệu ứng ống khói giúp làm mát tự nhiên.
- Đôi khi có kết hợp với hồ nước, bể chứa, giúp làm mát không khí nhờ bay hơi.
2. Có thể áp dụng vào nhà ở đô thị hiện đại không?
Hoàn toàn có thể, với một số điều chỉnh để phù hợp với:
- Mật độ xây dựng cao.
- Hạn chế về chiều cao, khoảng lùi.
- Yêu cầu thẩm mỹ đương đại.
3. Cách áp dụng vào nhà ở đô thị Việt Nam (ví dụ nhà phố, biệt thự):
A. Thiết kế giếng trời kết hợp bẫy gió:
- Thiết kế tháp thông gió cao trên mái, có miệng hút gió quay về hướng gió chính (như hướng Nam hoặc Đông Nam).
- Phần ống dẫn kết nối với giếng trời, giúp lấy gió mát và đẩy khí nóng ra ngoài.
- Có thể kết hợp cây xanh hoặc thác nước trong giếng trời để tăng hiệu quả làm mát.
B. Sử dụng bẫy gió ở cầu thang hoặc khoảng thông tầng:
- Thiết kế khoảng hở trên mái cầu thang có lỗ hút gió.
- Không khí nóng trong nhà sẽ theo cầu thang đi lên và thoát ra ngoài, giúp nhà mát hơn mà không cần máy lạnh suốt ngày.
C. Kết hợp bẫy gió với lam che nắng và mái vòm:
- Lam gió điều hướng luồng không khí đi vào bẫy gió hiệu quả hơn.
- Mái vòm cao (giống kiến trúc Hồi giáo) giúp không khí lưu thông tốt hơn, có thể ứng dụng tinh thần này vào mái nhọn hoặc trần cao thông gió.
4. Lợi ích khi áp dụng:
- Tiết kiệm năng lượng: giảm dùng máy lạnh.
- Tăng thông thoáng, giảm nấm mốc.
- Mang lại trải nghiệm sống gần gũi với thiên nhiên.
- Tạo điểm nhấn kiến trúc độc đáo cho nhà phố hoặc biệt thự hiện đại.
5. Lưu ý khi áp dụng:
- Cần nghiên cứu hướng gió chủ đạo khu đất để định hướng miệng hút gió.
- Kết cấu tháp phải chống thấm, an toàn khi mưa bão.
- Không nên làm quá lớn trong đô thị, dễ gây phản cảm nếu không xử lý thẩm mỹ tinh tế.
ThS.KTS Phạm Thanh Truyền
Cựu Giảng viên ĐH Kiến trúc TP.HCM
Tổng Giám đốc Cát Mộc Group
